Raunveruleg lausn hjá Icesave deilunni!

Eitt sem lítið hefur verið rætt hingað til, er hver eru raunverulegu fjárhagslegu áhrifin af Ragnar Hall ákvæðinu.  Þar sem þarna er um mjög stórar upphæðir að ræða, yfir 200 milljarða, gæti þetta eina atriði mögulega verið nóg til að koma á ásættanlegri lausn fyrir Icesave deiluna.


Bakgrunnur

Ragnar Hall ákvæðið gengur út á hvort kröfur frá íslenska tryggingasjóðnum hafi ákveðinn forgang á kröfur Bresku og Hollensku sjóðanna.  Ég ætla ekki að fara í langar útlistanir á lagalegu rökunum fyrir þessu, Ragnar Hall gerði það vel strax í upphafi.  Í skýrslunni frá Mischon de Reya, sem mikið var tekist á um fyrir áramót, er fjallað um þetta atriði ýtarlega og nokkur góð dæmi gefin til útskýringa (bls. 15-24 og 78-79):

http://www.althingi.is/pdf/umsogn.php4?lthing=138&malnr=76&dbnr=835&nefnd=fl

Hér ætla ég bara að vísa í eina grein á blaðsíðu 16 sem lýsir málinu mjög vel:

"The treatment of each deposit as a single undivided claim is such a basic principle in law that we can only assume it would also be applicable under Icelandic insolvency law, as the nature of the claim itself does not change towards Landsbanki, no matter what the contractual position between TIF and FSCS.  Under English law, it would not be possible to create, out of one single claim against an insolvent estate, two claims (still less two claims with different levels of priority, although the two parties who thereafter "shared" the claim might agree between themselves to divide recoveries other than equally)."

Ég held að það fari ekki á milli nokkura mála að Ragnar Hall hefur haft rétt fyrir sér varðandi þetta atriði alveg frá upphafi.


Núverandi staða Landsbankans

Það eru í grundvallaratriðum þrír forgangs-kröfuhafar í gamla Landsbankann (LBI): Íslenski tryggingasjóðurinn (TIF), breski tryggingasjóðurinn (FSCS), og hollenski tryggingasjóðurinn (DNB).  Allar greiðslur sem TIF fær frá LBI, verða sjálfkrafa sendar strax áfram til FSCS og DNB til niðurgreiðslu á IceSave láninu, þannig að lokum fara allar eignir sem innheimtast hjá LBI hvort sem er til þeirra beggja.

Skilanefnd LBI birtir reglulega skýrslur um hvernig innheimtan gengur og hver staðan er.  Listi yfir nýjustu skýrslurnar má finna hér:

http://lbi.is/creditorinformation/creditormeetings/

Samkvæmt nýjustu skýrslunni þá er staðan núna þannig (miðað við evrugengið í dag 180.5):

Samtals eignir gamla Landsbanka: 819ma. ISK (4.5B Evrur)
Skuldabréf frá Nýja Landsbanka: 345ma. ISK (1.9B Evrur)
Samtals eignir með skuldabréfi: 1164ma. ISK (6.4B Evrur)

Á móti þessu eru skuldirnar miðað við 22. Apríl 2009:

Samtals skuldir: 3427ma. ISK (19.0B Euros)
Samtals innistæður: 1319ma. ISK (7.3B Euros)

Samkvæmt þessum upplýsingum þá munu fást um það bil 88% (1164 / 1319) upp í kröfur vegna Icesave.  Til einföldunar þá geri ég ráð fyrir að allar innistæður listaðar þarna fyrir LBI séu vegna Icesave, en það eru mögulega einhverjar aðrar tegundir af innistæðum þarna inni líka.

Heildarkröfurnar fyrir Icesave (áður en byrjað er að greiða inn frá LBI) eru 2350 milljónir punda og 1329 milljónir evra, sem gera samtals um 715 milljarða (4.0B Evra).  Ef við göngum út frá að matið 88% endurheimtur, sé nokkurn veginn rétt (fyrri möt hafa verið 75-90%), þá getum við núna reiknað út nokkuð nákvæmlega hvaða áhrif Ragnar Hall ákvæðið mögulega getur haft á væntanlegar ábyrgðargreiðslur íslenska ríkisins.


Útreikningur miðað við Ragnar Hall ákvæðið sé ekki virkt (nýi samningurinn)

Ef ekki er tekið tillit til Ragnar Hall ákvæðisins, þá mun TIF fá greitt um það bil 629 milljarða (3.5B Evra) frá LBI, þannig að ábyrgðargreiðslur íslenska ríkisins á eftirstöðvunum verða eitthvað í kring um 86 milljarðar (0.5B Evra).  En það er auðvitað ekki stærsti hlutinn, þar sem fyrstu 7.5 árin bætast við vextir á eftirstöðvar 715 milljarðana sem verður líklega eitthvað nálægt 255 milljarðar (1.4B Evra), og síðan næstu 8 árin verða vaxtagreiðslurnar nálægt 78 milljarðar (0.4B Evra).

Þetta gerir því samtals ábyrgðargreiðslur íslenska ríkisins með vöxtum u.þ.b. 419 milljarðar (2.3B Evra).   FSCS og DNB munu auk þess fá greitt samtals 1164 milljarða (6.4B Evra), sem samanstendur af 629 milljarðar (3.5B Evra) frá TIF og 534 milljarðar (3.0B Evra) beint frá Landsbankanum.  Samtals heildargreiðslur til FSCS/DNB verða því 1583 milljarðar (8.8B Evra).


Útreikningur miðað við Ragnar Hall ákvæðið sé virkt (gamli samningurinn)

Ef tekið er, aftur á móti, tillit til Ragnar Hall ákvæðisins, þá mun TIF fá sjálfkrafa greitt fulla 715 milljarða (4.0B Evra) frá LBI, þannig að engar frekari beinar ábyrgðargreiðslur falla á íslenska ríkið.  Samkvæmt samningnum, mun Ísland samt alltaf þurfa að greiða vexti, en þeir verða nú mun lægri þar sem LBI greiðslurnar munu koma inn tvöfalt hraðar.  Fyrstu 7.5 árin bætast við vextir á eftirstöðvar 715 milljarðana sem verður líklega eitthvað nálægt 175 milljarðar (1.0B Evra), og síðan næstu 8 árin verða vaxtagreiðslurnar nálægt 40 milljarðar (0.2B Evra).

Þetta gerir því samtals ábyrgðargreiðslur íslenska ríkisins á vöxtum u.þ.b. 215 milljarðar (1.2B Evra).   FSCS og DNB munu auk þess fá greitt samtals 1164 milljarða (6.4B Evra), sem samanstendur af 715 milljarðar (4.0B Evra) frá TIF og 448 milljarðar (2.4B Evra) beint frá Landsbankanum.  Samtals heildargreiðslur til FSCS/DNB verða því 1378 milljarðar (7.6B Evra).


Niðurstaða

Mismunurinn á ábyrgðargreiðslum íslenska ríkisins eftir því hvort Ragnar Hall ákvæðið er virkt, er því um það bil 419 - 215 = 204 milljarðar (2.3 - 1.2 = 1.1B Evra).  Það sem helst gæti breytt niðurstöðunni eitthvað, er hve hratt greiðslurnar koma inn frá LBI.  Í báðum tilvikum reiknaði ég með engri greiðslu 2009, og síðan jöfnum greiðslum frá LBI næstu 6.5 árin fyrir fyrri kostinn, og næstu 3.5 árin fyrir seinni kostinn, vegna tvöfalt hraðari endurgreiðslna frá LBI til TIF í því tilviki.  Ef greiðslurnar koma inn hraðar frá LBI þá lækka vextirnir, en ef þær koma inn hægar, til dæmis vegna lögsókna frá öðrum kröfuhöfum, þá hækka vextirnir.  Mismunurinn á heildar ábyrgðargreiðslunum vegna Ragnar Halls ákvæðisins, helst samt nokkuð vel hlutfallslega.  Allur útreikningur á vaxtagreiðslum var gerður upprunalega í Evrum þar sem lánin eru öll í erlendri mynt.


Rökræður á IceNews.is

Ég hef, ásamt nokkrum öðrum Íslendingum, núna síðustu mánuði verið í miklum rökræðum við ýmsa útlendinga á IceNews vefsíðunni (icenews.is) og að skýra út okkar málstað.  Þessir erlendu aðilar eru yfirleitt mjög harðir í horn að taka og gefa alls ekkert eftir.  Það er því mjög athyglisvert að sjá þarna hvaða rök hjá okkur virka og hvað virkar ekki.  Til dæmis, Íslendingar eigi að standa við skuldbindingar sínar og engar refjar.  Þeir eru yfirleitt mjög harðir á að greiðslur haldi áfram eftir 2024.  Varðandi vextina þá eru þeir í sjálfu sér ekkert endilega fastir á prósentunni 5.55%, en þeir benda oft á að Ísland eigi litla möguleika á að fá lán á betri vöxtum annarstaðar.  En það er athyglisvert að hvað varðar Ragnar Hall ákvæðið, þá hefur hingað til enginn þeirra tekið upp hanskann fyrir því og samþykkja það jafnvel að þarna höfum við líklega rétt fyrir okkur.


Möguleg lausn á Icesave deilunni

Það er greinilegt á útreikningunum hér að ofan, að Ragnar Hall ákvæðið skiptir verulegu máli fjárhagslega fyrir Ísland.  Ekki bara varðandi greiðslurnar frá LBI, heldur hefur það einnig mikil áhrif á vaxtagreiðslurnar (sem eru og verða alltaf aðalvandamálið fyrir okkur).  Mín tillaga að á lausn Icesave deilunnar, er því að taka nýja samninginn eins og hann er núna (þó hann hafi ennþá auðvitað ýmis önnur vandamál), og leggja megináhersluna á að fá Ragnar Hall ákvæðið aftur inn að fullu.  Heildarsparnaðurinn fyrir íslenska þjóðarbúið á þessu eina atriði, yrði líklega yfir 200 milljarða!

Þessi lausn er frekar einföld í útfærslu þar sem þetta má gera með því að taka einfaldlega út allar setningarnar í samningnum sem breyta forgangi á greiðslum frá LBI.  Varðandi þau rök að Ragnar Hall ákvæðið sé ennþá inn í nýja samningnum, þá bendi ég á greiningu Mischon de Reya hér að ofan og margra annarra lögfræðinga, þar á meðal Ragnari Hall sjálfum. Það er mjög mikilvægt að koma Bretum og Hollendingum í skilning um, að það er mjög ólíklegt að Icesave samningurinn verði nokkurn tíman samþykktur, nema Ragnar Hall ákvæðið verði aftur að fullu virkt.

Það besta er að það er mjög auðvelt að rökstyðja Ragnar Hall ákvæðið gagnvart erlendum aðilum réttlætislega, án þess að þurfa að fara í mikla lagakróka.  Þetta er einfaldlega rétt samkvæmt öllum stöðluðum gjaldþrota venjum og hefði aldrei átt að vera sett inn í upprunalega samningnum. Bretar og Hollendingar mundu því eiga mjög auðvelt að réttlæta þessa breytingu án þess að minnka í áliti heima fyrir.

Við getum líka bitið í skjaldarrendurnar og farið með málið í hart.  Sagt NEI í þjóðarathvæðagreiðslunni og heimtað að Bretar og Hollendingar setjist aftur að samningaborðinu og byrja alveg upp á nýtt.  Þetta gæti tekist og við endað með mun betri samning, en líkurnar eru þó að þetta muni verða mjög erfitt og alls ekki víst um þeir séu einu sinni tilbúnir til nýrra viðræðna á þeim grundvelli.  Skaðinn fyrir alla aðila, þar með talið Íslendinga, getur auðveldlega orðið mjög mikill.  Rökrétt hugsun er því að leita einfaldra breytinga á núverandi samningum (þó þeir séu slæmir), sem allir aðilar geta sæst við, ÁÐUR en þjóðarathvæðagreiðslan fer fram!

 

Bjarni: Eigum aðra kosti

Gott að sjá Lilja var með kjark til að lesa nýja IceSave frumvarpið og mynda sér síðan sína eigin raunverulega skoðun!

Í Silfri Egils núna rétt áðan kom Lilja Mósesdóttir fram og sagðist hafa ákveðið að styðja EKKI nýja IceSave frumvarpið.  Þetta er náttúrulega stórfrétt sem mikið mun verða fjallað um næstu daga.  Það sem ég tók nú samt best eftir þarna í þættinum, var eftirfarandi setning Lilju: 

"Síðan  les ég frumvarpið sem núna liggur fyrir þinginu og ég get bara ekki samþykkt þetta"

Þess væri óskandi að fleiri þingmenn færu nú að dæmi hennar og raunverulega læsu yfir nýja IceSave frumvarpið. 

Við þurfum að gera okkur fulla grein fyrir efnahagslegum afleiðingum frumvarpsins, áður en það er "sjálfkrafa" samþykkt.  Eins og ég hef fjallað um hér í fyrri færslum hér, hér, hér, og hér, eru því miður margir stórir vankantar á nýja frumvarpinu eins og það var samið.

Getur ekki samþykkt Icesave

Það er eitthvað gruggugt við þessa útreikninga á 253 milljörðum króna fyrir Icesave

Ég var að skoða útreikningana á bak við þessa frétt, þar sem kemur fram að áætluð skuldbinding Íslendinga vegna Icesave reikninganna verði um það bil 253 milljarðar króna, ef miðað er við 89% endurheimtur úr Landsbankanum.  Í fréttinni er vísað í nýja IceSave-frumvarpið þar sem birt er eftirfarandi tafla "samkvæmt útreikningum seðlabankans" á blaðsíðu 37:

Endurheimtur	75%	89%	94%
Skuld í millj. evra	778.2	561.3	483.9
Skuld í millj. punda	1376.1	992.7	855.8
Skuld í milljörðum kr.	351.3	253.4	218.5
Núvirði við lok	240.7	173.6	149.7

http://www.althingi.is/altext/138/s/pdf/0076.pdf

Ég fæ samkvæmt mínum útreikningum nokkurn vegin sömu skuldatölur reiknað í pundum og evrum þannig að ég geri ráð fyrir að þeir séu réttir.  Það sem ég fæ alls ekki til að stemma, er yfirfærslan yfir í íslenskar krónur miðað við núverandi gengi á pundum og evrum eða jafnvel gengi síðustu mánaða. 

Hér er til dæmis útreikningur á heildarskuldinni sem miðar við meðalgengið fyrir október:

Gjaldmiðill	Upphæð	Gengi	Krónur
EUR	561.3	183.483	103.0
GBP	992.7	199.356	197.9
Samtals			300.9

Í þeim hremmingum sem ganga nú yfir, getur gengi krónunnar óneitanlega sveiflast nokkuð mikið.  En ég varð samt að fara alveg aftur til mars 2009, þegar krónan var óvenjulega há, til að finna gengi sem gæti gefið niðurstöðu sem var eitthvað nálægt þessum 253 milljörðum evra sem nefndar voru.  Getur það verið að Seðlabanki Íslands sé að vinna útreikninga, um málefni sem er þetta mikilvægt, miðað við 6 mánaða úrelt gengi?  Ég held að það sé algjört lágmark að allir útreikningar sem vísað er í séu birtir opinberlega, þannig að hægt sé að fara yfir þá og staðfesta hvort þeir séu réttir eða ekki.

Að lokum vil ég endurtaka, það sem hefur komið fram nokkrum sinnum hjá mér áður, er að þar sem IceSave skuldbindingar eru allar í erlendum myntum og verða að lokum að borgast í þeim, þá verðum við einnig að gera alla okkar grunnútreikninga fyrst í erlendu myntunum.  Eftir á má síðan yfirfæra niðurstöðurnar yfir í íslenskar krónur, svo fremi sem gengið, sem miðað er við, sé þá einnig gefið upp.

253 milljarða skuldbinding

Gunnar Tómasson: "Greiðslufall þjóðarbúsins verður vart umflúið"

Vil vekja athygli á þessari aðkallandi greinargerð sem Gunnar Tómasson, hagfræðingur í Bandaríkjunum, sem um áratugaskeið var starfsmaður Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, sendi þingmönnum í gær.  Hún er birt hérna að fullu á Pressunni:

http://www.pressan.is/Frettir/LesaFrett/akall-gunnars-tomassonar-hagfraedings-til-thingmanna-stefnir-i-greidsluthrot-

Af hverju liggur svona ofboðslega mikið á að skrifa undir Icesave?

Ætlar ríkisstjórnin virkilega að endurtaka sömu mistökin frá því í sumar, með því að skrifa undir nýja samkomulagið núna strax, án þess að við fáum að lesa það fyrst?  Það er búið að birta yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar, samanburð við fyrri samning, og yfirlit um réttindi og skyldur Íslands, en ekki samninginn sjálfann!

Það var ekki fyrr en allir þrír samningarnir (við Breta, við Hollendinga, auk "leyni"-settlement samningurinn) voru birtir opinberlega, eftir mikið ströggl um sumarið, að öll vandamálin við þá fóru að koma upp á yfirborðið. Núna þegar hefur komið í ljós að vaxtagreiðslurnar eru undanskildar frá 6% þakinu sem efnahagslegu viðmiðin settu fram. Þetta gerir upphaflegu fyrirvarana meira og minna gagnslausa, þar sem vextirnir eru langstærsti hlutinn af heildargreiðslunum, eins og ég sýndi fram á í þessari færslu.

Það er eitt að gera mistök, annað og mun verra er að endurtaka þau aftur og aftur.

Kvittað fyrir Icesave

Vantar leiðréttingu á leiðréttingunni :-)

Í frétt Morgunblaðsins um gjaldþrot DSB og greiðslur úr tryggingasjóð Hollendinga, kemur núna fram eftirfarandi leiðrétting:

"ATH - tala leiðrétt um endurgreiðslu er 100 þúsund evrur ekki 10 þúsund evru líkt og fram kom í fréttinni."

Þetta er auðvitað rétt, þar sem tryggingarupphæðin í Hollandi er 100 þúsund evrur.  Allir geta gert mistök og það er hið besta mál hef þau eru leiðrétt hratt og örugglega. 

Eini gallinn er að greinin sjálf inniheldur ennþá upphæðina 1.8 milljónir króna, sem greinilega þarf að leiðrétta líka.  Nema evran sé nú allt í einu komin niður í 18 krónur :-).

UPPFÆRSLA: Tilvísunin í 1.8 milljónir króna hefur núna verið fjarlægð úr greininni, þannig allt sem kemur þar fram núna er orðið rétt!

DSB gjaldþrota

Af hverju virka nýju IceSave fyrirvararnir ekki eins vel og þeir gömlu?

Með þessum breytingum á fyrirvörunum sem ríkisstjórnin kynnti í dag, þá er raunverulega verið að setja upprunalegu fyrirvarana sem Alþingi samdi, út af borðinu.  Ég hef þegar fjallað í þessari færslu hvernig núna eigi alltaf að greiða vextina á hverju ári, óháð 6% hámarkinu miðað við hagvöxt í erlendri mynt.

Upprunalegi tilgangurinn með fyrirvörunum var að vernda íslenska efnahagskerfið, ef við komumst ekki upp úr kreppunni og landsframleiðslan stendur í stað eða minnkar.  Það skiptir því miklu máli hvernig þetta hámarks-þak er reiknað út.

Því vaknar sú spurning sjálfkrafa upp, virka IceSave fyrirvararnir eins vel og þeir gömlu eftir þessar breytingar?

Til að svara því, þá þurfum við að skoða betur hvernig fyrirvararnir takmarka nákvæmlega hámarksgreiðsluna fyrir hvert ár.  Samkvæmt útreikningum í þessari færslu, þá var landsframleiðslan fyrir 2008, 11584 milljónir evra miðað meðalgengi krónu 127.46, en fyrir fyrri helming 2009, þá var landsframleiðslan 4434 milljónir evra miðað við meðalgengið 162.77.  Ef við áætlum að heildar-landsframleiðslan fyrir 2009 verði tvöföld miðað við fyrri helminginn reiknuð í evrum, þá fáum við út væntanlegar 8868 milljónir evra eða 23% lækkun frá viðmiðunar-árinu 2008 samkvæmt fyrirvörunum.

Ég setti upp reiknilíkan í Excel, sem reiknar út hve mikið við eigum að borga miðað við ákveðinn vöxt á landsframleiðslu næstu 15 árin.  Ef við gerum ráð fyrir 4% hagvexti á hverju ári allt tímabilið 2010-2024, þá fáum við til dæmis út eftirfarandi hámarksgreiðslur:

Ár	Landsfr.	Hagvöxt	Aukning	Samtals	Fyrirv.	Hámark
2008	11584
2009	8868	-23%	-2716	-2716
2010	9223	4.0%	355	-2361
2011	9592	4.0%	369	-1992
2012	9975	4.0%	384	-1609
2013	10374	4.0%	399	-1210
2014	10789	4.0%	415	-795
2015	11221	4.0%	432	-363
2016	11670	4.0%	449	86	3%	3
2017	12136	4.0%	467	552	6%	33
2018	12622	4.0%	485	1038	6%	62
2019	13127	4.0%	505	1543	6%	93
2020	13652	4.0%	525	2068	6%	124
2021	14198	4.0%	546	2614	6%	157
2022	14766	4.0%	568	3182	6%	191
2023	15357	4.0%	591	3773	6%	226
2024	15971	4.0%	614	4387	3%	132
Samtals			4387			1020

Samkvæmt þessum útreikningum, þá mundum við þurfa að borga lægri greiðslu á hverju ári 2016-2024, eða samtals "aðeins" 1020 milljónir evra (185 milljarðar króna).  Þetta er samanborið við 2097 milljónir evra (388 milljarða króna) sem við mundum þurfa að borga miðað við 90% endurheimtur úr Landsbankanum samkvæmt útreikningum sem ég gerði í þessari færslu.

Til að gera næmnisgreiningu á hvernig hagvöxturinn getur haft áhrif á hámarksgreiðslurnar, þá setti ég inn í reiknislíkanið prósenturnar 1% til 8%.  Hérna er tafla með niðurstöðunum:

 

Hagvöxtur	Hámarksgr.
1%	0
2%	18
3%	346
4%	1020
5%	1768
6%	2596
7%	3513
8%	4527

 

Eins og sjá má, þá mundi mjög lár hagvöxtur 1-2% (áfram kreppa) þýða að við þyrftum nær ekkert að borga samkvæmt upprunalegu fyrirvörunum, á meðan hár hagvöxtur 6-8% (aftur góðæri) þýða að öll upphæðin með vöxtum yrði greidd. 

En hvað skeður ef vextirnir eru ekki taldir með í hámarksgreiðslunum eins og núverandi breytingar gera ráð fyrir?  Þar sem vextirnir verða líklega alltaf stærsti hlutinn af greiðslunni (sjá þessa færslu), þá mundi það tákna að fyrirvararnir einfaldlega virki ekki lengur og greiðslurnar verði ekki lengur háðar því hvort efnahagur Íslands geti borið þær.

Víða greint frá samkomulaginu

Hver eru þessi efnahagslegu viðmið IceSave-samningsins sem nú er verið að breyta (eyðileggja)?

Nú hefur ríkisstjórnin kynnt breytingar frá Bretum og Hollendingum á fyrirvörunum sem Alþingi Íslendinga samþykkti í ágúst.  Áður en þetta er samþykkt, verðum við fyrst að ganga úr skugga um að þessar nýju tillögur valdi ekki mögulegum skaða á Íslensku efnahagslífi, sem upprunalegu fyrirvararnir áttu að koma í veg fyrir.

Efnahagslegu viðmiðin í fyrirvörunum sem Alþingi samþykkti með lögum 96/2009 í ágúst voru orðuð á eftirfarandi hátt í 3. grein:

http://www.althingi.is/altext/137/s/0358.html

"Ríkisábyrgð samkvæmt lögum þessum er miðuð við hámark á greiðslum úr ríkissjóði. Þetta hámark miðast á árabilinu 2017–2023 við 4% af vexti vergrar landsframleiðslu mælt í pundum vegna lánasamningsins við breska ríkið og 2% af vexti vergrar landsframleiðslu mælt í evrum vegna lánasamningsins við hollenska ríkið. Hlutföll þessi verða helmingi lægri árin 2016 og 2024. Greiðslur skulu endurskoðaðar um leið og endanlegar tölur um verga landsframleiðslu liggja fyrir.

Vöxtur á vergri landsframleiðslu Íslands skv. 3. mgr. skal mældur frá 2008 til greiðsluárs á árabilinu 2016–2024 annars vegar í pundum vegna lánasamningsins við breska ríkið og hins vegar í evrum vegna lánasamningsins við hollenska ríkið. Útreikningur á greiðslum skv. 3. mgr. skal byggjast á meðalgengi miðgengis Seðlabanka Íslands á pundi og evru gagnvart krónu á ársgrundvelli og mati á vergri landsframleiðslu samkvæmt skilgreiningu Eurostat.

Greiðsluskylda lánasamninganna skal aldrei vera meiri en hámark ríkisábyrgðar, sbr. 3. mgr. Nú virðist á einhverjum tíma stefna í að lánsfjárhæðin ásamt vöxtum verði ekki að fullu greidd í lok lánstímans vegna hinna efnahagslegu viðmiða og skulu aðilar lánasamninganna þá tímanlega eiga með sér viðræður um meðferð málsins og áhrif þess á samningana og skuldbindingar Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta."

Til þess að skoða nákvæmlega hvaða áhrif þessi efnahagslegu viðmið hafa á greiðslur okkar, þurfum við fyrst að finna út hver landsframleiðslan var fyrir grunnárið 2008 í evrum, sem þarf smá útreikning.

Skoðum fyrst landsframleiðslu Íslands síðustu árin samkvæmt tölum Hagstofunnar:

http://www.hagstofan.is/Hagtolur/Thjodhagsreikningar/Thjodhagsreikningar

og klikka síðan á:

Landsframleiðsla eftir ársfjórðungum 1997-2009

Til að ná í tölurnar sem notaðar eru í grafinu, þá valdi ég "Mælikvarði: Verðlag hvers árs".  Þar sem ég gat ekki valið allt árið 2009, þá tók ég bara fyrstu tvo ársfjórðungana fyrir hvert ár (1999-2009).  Ég hefði líka getað notað tölurnar fyrir fullt ár, en þá hefði ég þurft að reikna einhvern vegin upp árið 2009, sem gæti valdið mögulegri skekkju vegna árstíðar-breytinga.

Ef við skoðum grafið nánar þá virðist þetta ekki líta svo illa út.  Mikil hækkun síðasta áratuginn og núna er jafnvel orðinn jákvæður vöruskiptajöfnuður, sem jafnar út að hluta lækkunina á hinum liðunum.  Samkvæmt tölunum þá virðist vera aðeins smá fall í prósentum núna síðasta árið 2009.  Enda hafa ýmsir pólitíkusar verið að halda því fram opinberlega að ástandið sé nú raunverulega ekki svo slæmt, þar sem landsframleiðslan hafi aðeins fallið örfá prósent frá toppnum 2007-2008. 

Af hverju, er þá svona mikil kreppa á Íslandi, ef hún kemur ekki fram í landsframleiðslunni?  Svarið fellst í að skoða tölurnar í erlendri mynt, til dæmis evrum.  Hagstofan birtir, því miður, aðeins sínar tölur í íslenskum krónum, þannig að við þurfum að umreikna tölurnar yfir í evrur.  Til þess notaði ég meðalgengi fyrstu 6 mánuði hvers árs, sem hægt er að ná í á vefsíðu Seðlabankans hérna:

http://www.sedlabanki.is/?PageID=37

Ár	Meðalgengi
1999	78.77723
2000	71.37379
2001	83.27983
2002	87.06600
2003	84.46232
2004	87.45167
2005	80.69339
2006	85.42963
2007	87.58443
2008	110.12600
2009	162.77070

Eins og sést hefur gengið verið frekar stöðugt í kring um 70-85 krónur síðustu 10 árin fyrir utan 2008-2009, þar sem það um það bil tvöfaldaðist.  Ef við umreiknum nú landsframleiðsluna yfir í evrur fyrir hvert ár, þá fáum við graf sem lítur mun verra út heldur en fyrra grafið með íslensku krónunum:

Landsframleiðslan hefur því fallið frá toppnum 2007 um rúmlega 40% þegar hún er reiknuð út í evrum.  Þetta er einfaldlega kreppan í hnotskurn þar sem krónan hefur helmingast í virði!

Samkvæmt fyrirvörunum, þá er viðmiðunar-árið 2008.  Ef við notum sömu aðferð þá fáum við út að landsframleiðslan fyrir allt árið 2008 var 1476 milljarðar íslenskra króna, sem miðað við meðalgengið 127.4551 á evru, gefur 11584 milljónir evra.  Til samanburðar má geta að landsframleiðslan fyrsta helming 2009, var 722 milljarðar íslenskra króna, eða 4434 milljónir evra miðað við meðalgengið janúar-júní 162.7707.  Ef við áætlum til einföldunar að seinni helmingur verði nokkuð álíka og fyrri helmingurinn (mögulega ónákvæmt, þar sem lokatölurnar fyrir 2009 verða ekki birtar fyrr en á næsta ári), þá þýðir þetta væntanlega landsframleiðslu upp á 8868 milljónir evra eða lækkun upp á 23% milli ára mælt í evrum.

Af hverju er allir þessir útreikningar svona nauðsynlegir?  Jú, af því fyrirvararnir sem fjárlaganefnd Alþingis samdi voru raunverulega mjög snjallir og takmörkuðu greiðslu hvers árs við 6% af uppsöfnuðum hagvexti reiknuðum í pundum/evrum.  Til þess að við komumst í þá stöðu að við þurfum að byrja að borga, þarf efnahagur Íslands fyrst að vinna upp þessa 23% lækkun sem þegar hefur orðið síðan 2008.  Og það verður aðeins ef við komumst einhvern tíman upp úr kreppunni og/eða gengið fari að hækka aftur.

Ef fyrirvörunum er breytt núna, þannig að þessi efnahagslegu viðmið virka ekki lengur, þá getum við lent í því að borga, jafnvel þó allt sé hér enn í kalda koli.

Óviðunandi niðurstaða

Stórhættulegt ákvæði um að greiðslur vaxta falli ekki undir 6% hámarkið á hagvexti!

Ég var að lesa yfir samanburðinum á innihaldi samninganna sem birtur var í viðauka með fréttatilkynningu ríkisstjórnarinnar og hnaut strax um eina stórhættulega breytingu fyrir okkur Íslendinga.

http://www.mbl.is/media/70/1770.pdf

Eitt mikilvægasta atriðið með upprunalegu fyrirvörunum, voru hin svo kölluðu efnahagslegu viðmið, sem settu þak á mögulegar greiðslur Íslands.  Þetta ákvæði, að öllum hinum ákvæðunum ólöstuðum, var það sem verndaði okkur, þannig að hámarksgreiðslan yrði í mesta lagi 6% af uppsöfnuðum hagvexti frá 2008 til hvers greiðsluárs.  Ef lítill sem enginn hagvöxtur verður á tímabilinu, það er áframhaldandi kreppa, þá er þetta helsta ákvæðið sem getur leyft þjóðinni að forðast gjaldþrot, vegna IceSave.

Nú segir í viðaukanum:

"Ákveðið að þak innihaldi bæði höfuðstólsgreiðslur og vexti, en þó þannig að vextir verði alltaf greiddir að lágmarki."

Þessi breyting táknar að við mundum alltaf þurfa að borga vextina að fullu á hverju ári, hvort sem það verður aukning á hagvexti eða ekki!

Nú má spyrja, af hverju skiptir þetta atriði svona miklu máli?  Svarið við því er mjög einfalt.

Mest öll upphæðin sem við þurfum að borga samkvæmt samningnum eru ekki IceSave innistæðurnar sjálfar, heldur vextirnir.  Eins og ég fjallaði um í síðustu færslu, þá verða heildar-vextirnir 1690 milljónir evra (312 milljarðar ISK), á meðan IceSave greiðslurnar sjálfar verða "aðeins" 407 milljónir evra (75 milljarðar ISK), ef við miðum við 90% endurheimtur úr Landsbankanum.  Vextirnir eru yfir 80% af heildargreiðslunum, þannig að ef við neyðumst alltaf til að borga vextina að lágmarki, óháð hagvexti, þá virka fyrirvararnir einfaldlega ekki lengur!

Lengra varð ekki komist

Jafnvel þó fengist 100% upp í forgangskröfur, mundum við samt þurfa að borga 1.5 milljarð evra (275 milljarða króna) í vexti!

Það er alltaf kostulegt að sjá þegar fjallað er um IceSave, hve margir horfa bara á prósentuna sem fæst upp í forgangskröfur, en sleppa því að reikna með vextina sem við þurfum borga einnig af láninu.  Það er auðvitað gott mál ef tekst að fá hærri upphæð greidda frá Landsbankanum, en hvort sem prósentan verður 75%, 90%, eða jafnvel 100%, þá munu vaxtagreiðslurnar alltaf verða lang-stærsti hlutinn af því sem við verðum að borga!

Það er ekkert flókið dæmi að reikna út vextinu af IceSave láninu. Heildar-upphæðin á láninu er u.þ.b. 4 milljarðar evra, sem fyrst greiðist ákveðin prósenta (oftast áætluð á bilinu 75%-90%) upp í forgangskröfur frá Landsbankanum.  Til einföldunar gerum við ráð fyrir að þessar greiðslur upp í forgangskröfur verði jafnar yfir næstu 7 árin (bjartsýn spá ef eitthvað er).  Árið 2016 eru eftirstöðvarnar ásamt uppreiknuðum vöxtum, færðar yfir á ríkisábyrgð, sem síðan er greidd með 32 jöfnum ársfjórðungsgreiðslum allt til 2024 ásamt vöxtum.  Hérna er tafla með útlistun á heildargreiðslunum reiknað fyrir prósenturnar 75%, 90%, og 100%:

Prósenta	75%	90%	100%
Eftirstöðvar	1018	407	0
Vextir 2009-16	1421	1299	1217
Ríkisábyrgð	2439	1706	1217
Vextir 2016-24	558	391	279
Heildargreiðsla	2997	2097	1496

Af þessu sést að jafnvel þó allt fari á besta veg og við fengjum greitt 100% upp í forgangskröfur, þá mundum við samt þurfa að borga nálægt 1.5 milljarða evra eða 275 milljarða króna í vexti. Fyrir 90%, þá verða vextirnir samtals u.þ.b. 1.7 milljarðar evra og heildargreiðslan nálægt 2.1 milljarðar evra.  Þessir háu vextir, koma til út af því að samkvæmt IceSave samningnum, þá verðum við skuldbundin til að borga fulla vexti af allri upphæðinni, 4 milljörðum evra, öll 15 árin frá 2009, jafnvel þó vextir fáist ekki greiddir frá þrotabúinu.

Nánari útlistun á hvernig þessar upphæðir eru reiknaðar út má finna í þessari færslu.

90% upp í forgangskröfur

Af hverju ekki leggja Eignarskatt á aftur?

Það er nú kannski engin undrun að margir finna eitthvað sem þeir eru ósáttir við í nýja Fjárlagafrumvarpinu.  Það er alltaf mjög auðvelt að vera á móti nýjum skattaálögum og niðurskurði á útgjöldum og þjónustu ríkisins.  Tekjuskattur, fjármagnstekjuskattur, auðlindagjöld, niðurskurður í samgöngumálum, heilbrigðiskerfinu, löggæslunni, og svo framvegis.

Málið er náttúrulega að ríkisstjórninni er bundinn mjög þraungur stakkur.  Tekjur hafa minnkað, gjöld hafa aukist, auk þess að ríkissjóður varð fyrir miklum bússifjum í bankahruninu.  Og ekki er um auðugan garð að gresja til fjármagna þennan halla, þar sem hvergi er hægt fyrir Íslendinga að fá lán lengur.

En ég held samt að ríkisstjórnin sé á ákveðnum villigötum varðandi hvar hún reynir að finna auknar skattatekjur.  Í þeirri miklu kreppu sem nú er í gangi þá verður mjög erfitt að fá auknar tekjur í ríkissjóð með tekjuskatti og fjármagnstekjuskatti.  Skattstofnarnir þar eru einfaldlega á hraðri niðurleið, þannig að jafnvel þó skattprósentan sé hækkuð, þá munu tekjurnar samt ekki hækka mikið.  Ekki er ég heldur viss um að orku, umhverfi, og auðlindagjöldin muni skila af sér miklu raunvörulega í kassann.

Einhvern tíman seinna í framtíðinni, þegar við förum loksins að komast upp úr kreppudalnum, þá mun þessar álögur mögulega geta skilað verulega meiri skatttekjum, en því miður ekki eins og efnahagsástandið er í dag.  Hvað er þá til ráða?  Hvar er hægt að finna auknar tekjur fyrir ríkissjóð sem hann svo nauðynlega þarf?

Þá kemur upp sú spurning, af hverju ekki setja eignaskatt á aftur?  Vissulega er hægt að setja margt út á eignarskattinn (eins og alla aðra skatta).  Hann er óréttláttur, það er búið að skatta tekjurnar sem mynduðu eignina, hann fellur mest á eldri borgara með húseignir sínar, o.s.frv.  En eignaskatturinn hefur samt tvo kosti í dag fram yfir flest alla aðra skatta:

• Hann mundi skila raunverulegum tekjum af skattstofni sem minnkar ekki eins hratt í kreppunni. 
• Hann gefur kost á að skatta þær miklu eignir sem sumir aðilar náðu að safna sér á uppgangsárunum.

Síðari kosturinn mundi mögulega jafnvel gera hann frekar vinsælan hjá þjóðinni, sem ber núna miklar byrðar og vill sjá aukið réttlæti í skattlagningu.  Það er ekki auðvelt að finna góða leið til að skatta þær miklu tekjur sem auðmennirnir fengu á síðustu árum, sem oft voru borgaðir mjög litlir skattar af (stundum t.d. aðeins 10% fjármagnstekjuskattur).  Með því að leggja eignaskattinn á aftur, má mögulega leiðrétta þetta misræmi.

P.S.  Ef einhverjir vilja skrifa athugasemdir um hve slæm hugmynd eignaskatturinn er, vinsamlegast komið þá með raunverlegar uppástungur um hvaða skatt á að leggja í staðinn.  Aðeins skattar sem geta gefið af sér að minnsta kosti tugi milljarða í auknar tekjur á ári koma til greina.  Góðar niðurskurðar-tillögur eru auðvitað alltaf líka vel þegnar.

Líst illa á fjárlögin

Bretar og Hollendingar hafa aðeins tvo raunverulega kosti með IceSave samninginn, báðir slæmir (fyrir þá)

Eftir að Ögmundur sagði af sér í dag, þá er orðið nokkuð öruggt að það er ekki meirihluti á þinginu til að breyta fyrirvörunum að kröfu Breta og Hollendinga.  Óháð því hvort ríkisstjórnin stendur eða fellur, sem er innanlandsmál, þá má alls ekki gleyma að það skiptir mjög miklu máli hvernig nákvæmlega við svörum þessum athugasemdum um fyrirvarana.

Bretar og Hollendingar eru búnir að vera mjög snjallir, hvernig þeir hafa haldið á samningamálunum og eftirmálunum um fyrirvarana.  Í stað þess að svara opinberlega, þá senda þeir okkur þessar athugasemdir með beiðni um fullan trúnað.  Og hérna springur síðan allt upp í loft!

Ef við gerum ráð fyrir að þessar athugasemdir, sem ég fjallaði nánar í þessari blogg-færslu, séu alls ekki ásættanlegar, þá skiptir öllu máli að láta Bretana og Hollendingana strax vita að fyrirvararnir standa óbreyttir og að það sé ekki þingmeirihluti til að breyta þeim.  Síðan þarf ríkisstjórnin (hver sem hún verður) að sitja róleg og ekki semja neitt meira um málið þar til þeir neyðast til að svara okkur opinberlega.  Lærum nú einu sinni af þeim hvernig eigi að semja!

Þetta setur nefnilega Bretana og Hollendingana í frekar slæma klípu.  Þeir hafa raunverulega aðeins tvo mögulega kosti í stöðunni og báðir eru frekar slæmir fyrir þá:

• Þeir geta annarsvegar samþykkt fyrirvarana án nokkurra breytinga eins og þeir hafa tvímælalaust rétt á.  Þetta gerir það að verkum að allir fyrirvararnir, sem vernda nokkuð vel okkar hagsmuni, fái sjálfkrafa fullt gildi.  Ég mun fara nánar út í seinna hvaða áhrif fyrirvararnir hafa á mögulegar IceSave greiðslur okkar í síðari blogg-færslu.
• Þeir geta hinsvegar ákveðið að fella upprunalega IceSave samninginn úr gildi samkvæmt ákvæðum 3.1(b) og 3.2 í samningnum sjálfum.  Þetta vilja þeir líklega fyrir alla muni forðast, þar sem núverandi samningur inniheldur bókstaflega allt sem þeir vildu fá fram.

Ef þeir velja seinni kostinn, þá neyðast þeir einfaldlega til að semja upp á nýtt um IceSave (geta líka reynt að bíða lengur til að sjá hvort við gefumst upp).  Eina vandamálið fyrir okkur er að á meðan munu hvorki AGS eða Norðurlöndin ganga frá sínum lánum sem setur mörg miklvæg endurreisnar-mál í biðstöðu (ástæðan fyrir öllum látunum núna í Jóhönnu).  Það verður tvímælalaust mjög slæmt fyrir okkur að bíða lengur, en það væri enn verra að láta Breta og Hollendinga kúga okkur til að samþykkja samning sem við getum ekki borgað.

Birtingarmynd vandræðanna

Jóhanna virðist hafa misreiknað sig illilega í gær!

Eftir gærdaginn voru margir að furða sig á hvað Jóhönnu gengi til með þeim ummælum að "stjórnarflokkarnir þyrftu í vikunni að ná niðurstöðu um hvort meirihluti sé fyrir málinu með þessum athugasemdum".  Nú vitum við niðurstöðuna!

Jóhanna gaf ekki upp hver þessi " tvö til þrjú atriði" væru sem stæðu út af borðinu varðandi athugasemdirnar.  Það greinilega skiptir öllu máli hverjar þessar athugasemdir eru, en þær hafa enn ekki verið birta opinberlega.   Ég skrifaði blogg um þetta mál í gær, þar sem krafist var að allar athugasemdirnar yrðu birtar áður en Alþingi tæki þær fyrir.  Spurði um leið ýmissa spurninga, þar á meðal hvort verið væri að neyða stjórnar-þingmenn til að samþykkja athugasemdirnar án opinberrar umræðu fyrst.

Stuttu eftir það þá kom eftirfarandi blogg-færsla frá Sigurði Sigurðarsyni, þar sem hann birtir lista með eftirfarandi atriði sem Bretar og Hollendingar hafa lýst andstöðu yfir:

1. Niðurfelling ríkisábyrgðar á eftirstöðvum sem kunna að vera til staðar eftir 5. júní 2024 skv. 1. grein laganna um ríkisábyrgðina
2. Hámark ríkisábyrgðar sem á að vera 4% af vexti vergrar landsframleiðslu á árunum 2017 til 2023, skv. 3 gr. laganna um ríkisábyrgðina
3. Uppgjör Landsbanka Íslands hf. eða þrotabús hans skuli fara samkvæmt íslenskum lögum, skv. 4. gr.  laganna um ríkisábyrgðina

Ef þessi listi sem er óstaðfestur er réttur, þá er greinilegt að Bretar og Hollendingar eru að hafna fyrirvörunum nær algjörlega.  Þetta skýrir líka þau hörðu viðbrögð hjá Ögmundi að segja frekar af sér heldur en að samþykkja þetta.

Núna skiptir öllu máli hvernig við bregðumst við.  Þetta má skiptir meira máli heldur en hvort ríkisstjórning haldi velli.  Þar sem greinilegt er að við getum ekki orðið við þessum athugasemdum, þá þarf að láta Bretana og Hollendingana strax vita að fyrirvararnir standi óbreyttir og láta síðan þá um að ákveða hvort þeir felli IceSave samninginn úr gildi eða ekki. 

Ef Bretar og Hollendingar fella samninginn úr gildi (sem þeir greinilega vilja ekki gera) þá verða fréttirnar af því erlendis mun jákvæðari fyrir okkur, heldur en ef það erum við sem höfnum fyrst einhverjum athugasemdum sem ekki hafa verið birtar opinberlega.

Ögmundur segir af sér

Jóhanna, ekki endurtaka aftur mistökin frá því sumar!

Mér sýnist við vera að fá slæmt "case of deja-vu" hérna.  Jóhanna segir að "að enn standi tvö til þrjú atriði út af borðinu í sambandi við athugasemdir Breta og Hollendinga við fyrirvarana í Icesave-samningnum." og síðan "Ríkisstjórnin og stjórnarflokkarnir þurfi í þessari viku að ná niðurstöðu um það hvort meirihluti sé fyrir málinu með þessum athugasemdum."

• Hver nákvæmlega eru þessi tvö til þrjú atriði í athugasemdum Breta og Hollendinga? 
• Af hverju megum við ekki sjá þessar athugasemdir áður en þær verða teknar fyrir á Alþingi?
• Er verið að neyða stjórnar-þingmenn til að samþykkja athugasemdirnar án opinnar umræðu fyrst?
• Hvað gerist svo hræðilegt ef niðurstaða næst ekki fyrir helgi?
• Hefur ríksstjórnin virkilega ekkert lært frá því í sumar?

Stór hluti af vandamálinu í sumar var að ríkisstjórnin vildi keyra IceSave-samninginn í gegn um þingið, án þess að það færi fram opin umræða fyrst um ákvæði samningsins.  Það var ekki fyrr en samningarnir voru gerðir opinberir, að öll vandamálin með þá komu upp á yfirborðið.

"Ég mun aldrei samþykkja þetta mál nema ég sé sátt við þá niðurstöðu og treysti mér til þess að fylgja henni fram fyrir íslenska þjóð með minni ríkisstjórn."

Það er ekki nóg að Jóhanna og ríkisstjórnin samþykki athugasemdirnar, við þurfum að greina þær og skoða vandlega til sjá hvort þær séu ásættanlegar ÁÐUR en Alþingi tekur þær fyrir!

Þarf niðurstöðu fyrir helgi

Loksins, loksins, er Jóhanna farin að skýra út okkar málstað erlendis!

Mjög jákvætt að sjá loksins viðtal við Jóhönnu í erlendum fjölmiðli.  Við höfum einfaldlega enga möguleika á að ná viðunandi niðurstöðu í þessu máli ef við skýrum ekki út okkar málstað opinberlega.

En betur má ef duga skal.  Almenningur erlendis les því miður ekki reglulega Financial Times og Bloomberg News.  Eins og komið hefur hér fram áður, til dæmis þessari blogg-færslu, þá verðum við að fara í viðtöl reglulega í mörgum erlendum fjölmiðlum, bæði blöðum, útvarpi og sjónvarpi í öllum þeim Evrópulöndum sem á einn eða annan hátt tengjast málinu.  Og ekki bara Jóhanna, heldur einnig aðrir ráðherrar í ríkisstjórninni auk þingmanna, bæði í stjórn og stjórnarandstöðu.  Sérstaklega væri gott að sjá viðtöl við þá þingmenn sem stóðu að baki samningu fyrirvarana til að skýra út af hverju þeir voru nauðsynlegir til að Alþingi gæti samþykkt samninginn.

Við verðum að fá almenningsálitið í þessum löndum á okkar band, sem mundi mynda þrýsting stjórnir viðkomandi landa.  Það dugar einfaldlega ekki að ræða aðeins við embættismenn og samninganefndir þeirra í "trúnaði" þar sem þeir hafa yfirhöndina.

Bretar og Hollendingar hafa bara tvo raunverulega kosti í stöðunni.  Annað hvort samþykkja þeir IceSave samninginn með þeim öllum fyrirvörum sem Alþingi setti, eða þeir fella samninginn sem táknar að við byrjum allan ferilinn upp á nýtt.  Það er mikilvægt að þeir skilji fullkomlega að við höfum þegar teygt okkur eins langt og við mögulega gátum.  Ef þeir vilja gera breytingar á samningnum, þá eru fjöldamörg atriði og mistök í samningnum sem við munum krefjast að breytt verði einnig.  Þessu verður að koma á framfæri mjög skýrt opinberlega, þannig að allir skilja hver raunverulega staðan er.

 

Jóhanna: Þolinmæðin á þrotum